Eén van de dingen die vrijwel iedereen dagelijks gebruikt, is zeep. Dit artikel uit 2009 gaat over de oorsprong en het basisrecept van traditionele zeep. Ook wordt een globale indruk gegeven hoe je thuis je eigen zeep kunt maken.
Van oudsher werd zeep gemaakt door het verzepen van olie of vet door middel van een loog. De oude Babyloniërs en Egyptenaren gebruikten vijfduizend jaar geleden al zeep. Behalve hun zeepjes zijn ook hun recepten of formules om zeep te maken gevonden. In de eeuwen daarna werd zeep steeds min of meer volgens hetzelfde recept gemaakt. Gewone toiletzeep werd meestal gemaakt van goedkope vetten als rundvet, olijfolie of kokosolie. Voor de fijnere zeepjes werden wat fijnere oliën en vetten gebruikt. Als loog werd Natriumhydroxide gebruikt, een bijtend goedje dat je waarschijnlijk kent als caustic soda vooral handig om de gootsteen te ontstoppen. Behalve olie en loog bevat zeep meestal een aantal hulpstoffen als geur- en kleurstoffen. In combinatie met water kun je zeep vervolgens gebruiken als schoonmaakmiddel, voor jezelf, je kleren en de vaat.
Tijdens de tweede helft van de twintigste eeuw werd het eeuwenoude recept voor zeep bijna aan de wilgen gehangen. Detergenten als natriumdodecylsulfaat, een sterk ontvettend en schuimend industrieel reinigingsmiddel bleek een veel goedkoper en gemakkelijker ingrediënt. Het voordeel van dit spul is dat het ook bij hard, kalkhoudend water zijn reinigende werking behoudt. Bij de traditionele zepen is dat niet zo is omdat deze een chemische verbinding aangaan met de kalk in het water.
Natriumdodecylsulfaat kom je op je zeepdoosjes, douchegel- en shampoo flessen tegen als Sodium Lauryl (of Laureth) Sulfaat. De laatste tijd is er nogal wat argwaan ontstaan tegen dit middel, waarvan beweerd wordt dat het bewezen kankerverwekkend is. Een inspectie in je badkamer zal zo goed als zeker verschillende producten opleveren waarin Sodium Lauryl Sulfaat (ook wel SLS genaamd) zit, waaronder zelfs sommige tandpasta's. Je verzorgingsproducten bij de Natuurwinkel of ECO-shop kopen biedt overigens geen garantie voor het ontbreken van SLS. Tal van gerenommeerde merken van natuurlijke producten stoppen gewoon detergenten in hun zeep, shampoo en douche- en badgel.
Beroemde zepen die nog wel volgens het oude recept worden gemaakt zijn onder andere de Nederlandse zachte Groene zeep, de Franse zeep uit Marseille en de Olijfolie-zeep uit Turkije en Griekenland.
Als je er zeker van wilt zijn dat je zeepje zuiver is en op de ouderwetse manier geproduceerd zonder detergenten, dan kun je het ook zelf maken. Het basisrecept voor zeep is vrij simpel, je hebt vet of olie nodig, bijvoorbeeld olijfolie uit de supermarkt. Ook kun je op zoek gaan naar runder- of varkensvet bij een goede slager. Natriumhydroxide koop je in de vorm van caustic soda bij de drogist. Het is belangrijk dat dit spul zuiver is, dus controleer op de verpakking of er 99% NaOH (Natriumhydroxide) op staat. Door dit natriumhydroxide in water op te lossen ontstaat Natronloog. Zorg voor de nodige veiligheidsmaatregelen, want caustic soda is een zeer gevaarlijk en bijtend goedje. Natronloog maak je dan ook uitsluitend met koud water, waarbij je zult merken dat het vanzelf warm wordt.
Naast deze basis-ingrediënten kun je van alles en nog wat aan de zeep toevoegen voor een lekker geurtje of een leuk kleurtje. Voorbeelden zijn etherische oliën, kruiden als kaneel, geraspte sinaasappel- of citroenschil of een beetje aloe vera als je toiletzeep maakt.
Verder heb je natuurlijk keukengerei nodig als een emmer of een RVS pan, afhankelijk van de hoeveelheid zeep die je gaat maken. Let op dat Natronloog met sommige metalen reageert, zoals aluminium, dat dus niet geschikt is. Een weegschaal en een maatbeker zijn onmisbaar om de precieze verhoudingen goed uit te meten.
Je kunt gedurende het verzepingsproces traditioneel zelf kloppen, maar ook een staafmixer gebruiken. Dit komt de vermenging van de ingrediënten, en daarmee het chemische proces, ten goede. Ook zul je, afhankelijk van de te produceren hoeveelheid, mallen nodig hebben. Heel bruikbaar zijn plastic margarine- en yoghurtbakjes en afgesneden plastic waterflessen. Voor gastenzeepje zijn de kleine botercupjes uit hotels erg bruikbaar en voor erg grote staven zeep kun je bijvoorbeeld een teil bekleed met een vuilniszak gebruiken. Gebruik eventueel een thermometer, maar wel een die bestand is tegen hogere temperaturen. Een paar keukenhandschoenen kunnen je handen beschermen tegen het bijtende Natronloog.
Op internet zijn tal van zeeprecepten met de precieze verhoudingen te vinden, evenals “gebruiksaanwijzigingen” die het verzepingsproces stap voor stap beschrijven. Nadat je je zeep in de mallen hebt gegoten, gaat het chemische proces nog een tijd door omdat het water verdampt. Het is daarom nodig om de vers gemaakte zeep nog een paar weken te laten liggen voor je hem gebruikt.
Om een eeuwenoud proces te vergemakkelijken bestaan er webwinkels met gespecialiseerde producten zoals etherische oliën, kleurstoffen, glitters en zeepmallen. Als je je onzeker voelt als zelfstandige zeep-alchemist kan het handig zijn om eerst een workshop “zeep maken” te volgen.
